Postępowanie przygotowawcze jest pierwszym etapem postępowania karnego. Jego zadaniem jest weryfikacja, czy doszło do popełnienia przestępstwa, ujawnienie sprawcy, zabezpieczenie wszystkich dowodów w sprawie, wyjaśnienie okoliczności sprawy, ustalenie osób pokrzywdzonych oraz rozmiaru wyrządzonej szkody. W poniższym wpisie poruszone zostaną wszelkie kwestie związane z postępowaniem przygotowawczym, jego etapami i osobami prowadzącymi.
Podział postępowania przygotowawczego
Od wyniku postępowania przygotowawczego zależy, czy dana sprawa zostanie w ogóle skierowana do Sądu. Jeżeli zebrane w toku postępowania dowodowego materiały nie są wystarczające, zapada decyzja o wydaniu postanowienia o umorzenie postępowania. W innym przypadku sprawa, której dotyczy postępowanie, kierowana jest do Sądu jako akt oskarżenia.
Postępowanie przygotowawcze przyjmuje jedną z form: śledztwa lub dochodzenia. Wszystko zależy od popełnionego czynu i jego kwalifikacji prawnej.
Śledztwo
Śledztwo jest formą postępowania przygotowawczego prowadzoną w przypadku poważniejszych przestępstw — zagrożonych karą pozbawienia wolności co najmniej 3 lat oraz gdy podejrzanym w sprawie jest sędzia lub prokurator.
Śledztwo prowadzi prokurator. Może on powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w części lub w całości. Policja nie może jednak przeprowadzać czynności polegających na przedstawieniu zarzutów, zmianie lub uzupełnieniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz zamknięciu śledztwa.
Postępowanie przygotowawcze w formie śledztwa powinno zakończyć się przed upływem trzech miesięcy, jednak czas ten może zostać przedłużony do jednego roku, a w uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może trwać dłużej.
Przepisy dotyczące śledztwa stosuje się odpowiednio do dochodzenia.
Dochodzenie
Dochodzenie prowadzone jest w przypadkach przestępstw o mniejszym ciężarze gatunkowym — zagrożonych karą do 5 lat pozbawienia wolności oraz w przypadku spraw dotyczących mienia, gdy wartość przedmiotu przestępstwa lub zaistniała szkoda nie przekraczają kwoty 200 000 zł.
Dochodzenie może (ale nie musi) być prowadzone przez prokuratora. Co do zasady postępowanie przygotowawcze w formie dochodzenia prowadzi Policja oraz inne uprawnione do tego organy (np. ABW czy CBA). Niemniej jednak dochodzenie pozostaje pod nadzorem prokuratora, który czuwa nad jego przebiegiem.
Z tytułu sprawowanego nadzoru prokurator może:
- wskazywać kierunki postępowania i wydawać zarządzenia,
- zapoznać się z zamierzeniami prowadzącego,
- żądać zebranych materiałów,
- uczestniczyć we wszystkich czynnościach postępowania przygotowawczego,
- osobiście przeprowadzać te czynności,
- przejąć sprawę prowadzoną przez inny organ,
- wydawać, zmieniać i uchylać postanowienia.
W większości przypadków dochodzenie przeprowadzane jest przez Policję, która działa pod okiem prokuratora. Dochodzenie powinno być zakończone w ciągu dwóch miesięcy, aczkolwiek na wniosek prokuratora czas ten może być wydłużony do trzech miesięcy, a w uzasadnionych wypadkach nawet dłużej (co ważne czas ten powinien być jasno określony).
W porównaniu do śledztwa dochodzenie jest mniej sformalizowane.
Cel postępowania przygotowawczego
Początkowy etap sprawy karnej, tak samo jak każdy inny, ma swój określony cel. Do zadań, jakie ma na celu postępowanie przygotowawcze, zalicza się:
- określenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy popełniono przestępstwo,
- znalezienie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
- zabezpieczenie dowodów,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy.
Podczas tego etapu policja i prokurator muszą zebrać i zabezpieczyć dowody, przesłuchać świadków oraz znaleźć sprawców. Po zebraniu wystarczającej liczby materiału dowodowego możliwe jest skierowanie aktu oskarżenia i postawienie sprawcy przed Sądem.
Etapy postępowania przygotowawczego
Podobnie jak postępowanie karne, postępowanie przygotowawcze składa się z kilku etapów.
Po wydaniu postanowienia o wszczęciu postępowania, czyli po powzięciu wiadomości o przestępstwie i (w razie potrzeby) po przeprowadzeniu czynności sprawdzających, postępowanie przygotowawcze dzieli się na dwa etapy.
Pierwszym z nich jest postępowanie w sprawie (in rem). Jeżeli na skutek zebranych danych zostanie ustalona osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa i materiał dowodowy będzie dostatecznie udowadniać, że to właśnie ta osoba je popełniła, postanowienie przekształca się na w postępowanie przeciwko osobie (in personam). W tym celu sporządzane jest postanowienie o przedstawieniu zarzutów, które później ogłasza się podejrzanemu i przesłuchuje się go (jeżeli jest to możliwe).
Różnice pomiędzy osobą podejrzaną a podejrzanym
Pomimo częstego stosowania tych pojęć zamiennie, w postępowaniu karnym różnica między nimi jest znacząca. Za osobę podejrzaną uznaje się kogoś, kto jest podejrzany o popełnienie przestępstwa, ale nie został jej postawiony żaden zarzut. W momencie, w którym osobie podejrzanej zostaje postawiony zarzut, nabywa ona status podejrzanego.
Podejrzanemu będącemu stroną w postępowaniu procesowym przysługuje prawo do odmowy składania wyjaśnień oraz prawo składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia. Prawa tego nie posiada osoba podejrzana.
Strony w postępowaniu przygotowawczym
Kodeks postępowania karnego w postępowaniu przygotowawczym stanowi, że stronami w sprawie są pokrzywdzony i podejrzany. Określone uprawnienia przysługują także osobom niebędącym stronami. Prawa strony przysługują również prokuratorowi.
Podczas gdy wykonywane są czynności postępowania przygotowawczego z udziałem osoby pokrzywdzonej, możliwa jest obecność wskazanej przez nią osoby. Warunkiem jest, aby osoba ta nie uniemożliwiała i nie utrudniała prowadzenia tych czynności.
Z kolei podejrzany ma prawo żądać przesłuchania w obecności obrońcy. Jego niestawienie się nie stanowi podstawy do zaniechania przesłuchania, a postępowanie może toczyć się dalej.
Podczas trwania postępowania, na podstawie zebranych materiałów, prokurator może podjąć decyzję o umorzeniu postępowania przygotowawczego, jeżeli stwierdzi, że nie ma podstaw do wniesienia aktu oskarżenia. Organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest natychmiast po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie, wydać decyzję o wszczęciu postępowania przygotowawczego lub odmowie wszczęcia śledztwa.
Z tego powodu w każdym postępowaniu karnym warto poprosić o pomoc doświadczonego adwokata, który zadba, aby wszystko odbywało się zgodnie z prawem (np. adwokat Lublin).
Zakończenie postępowania przygotowawczego
Postępowanie przygotowawcze kończy moment zebrania całego materiału dowodowego. Na jego podstawie prokurator podejmuje decyzję o niesporządzaniu lub sporządzaniu i wniesieniu do Sądu aktu oskarżenia.
W przypadku gdy organy ścigania ustalą, że podczas dopuszczania się czynu podejrzany był w stanie niepoczytalności i konieczne jest zastosowanie środków zabezpieczających, prokurator kieruje do Sądu wniosek o umorzenie postępowania i wcześniej wspomniane zastosowanie środków zabezpieczających.
Prokurator może umorzyć postępowanie przygotowawcze także w sytuacji, gdy na podstawie zebranych dowodów uzna, że nie ma podstaw do wniesienia aktu oskarżenia. Prokurator ma także możliwość odmówienia wszczęcia postępowania. W przypadku powyższych rozstrzygnięć sprawy osobie pokrzywdzonej przysługuje zażalenie. Kieruje się je do rozpoznania sprawy do Sądu właściwego pierwszej instancji.
Podsumowanie
Zdecydowanie warto wiedzieć, czego się spodziewać na każdym etapie postępowania przygotowawczego, czy to w postaci śledztwa, czy dochodzenia, bez względu na to przez kogo jest ono prowadzone — czy przez prokuratora, czy Policję. To od postępowania przygotowawczego zależy dalszy los sprawy. Nieokreślonym wsparciem podczas całego procesu może okazać się sprawdzony i doświadczony adwokat, który będzie pilnował, aby całe postępowanie przeprowadzone zostało zgodnie z prawem. Zapraszamy do zapoznania się z ofertą porady prawne Lublin cennik.
